به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ تالاب ها و دریاچه ها از مهم ترین منابع آبی و زیست محیطی کشور می باشند که دارای اهمیت فروانی هستند. در دهه های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی بسیاری از این تالاب ها و دریاچه ها به سمت نابودی پیش رفتند و متاسفانه دولت و ملت آن طور که می بایست در جهت احیای آن ها گام مؤثری برنداشته اند.
همان طور که گفته شد؛ این منابع دارای منافع بسیار زیادی برای محیط زیست و انسان ها می باشند. احیای آبخوان ها، جلوگیری از شور شدن سفره های آب زیرزمینی، بهبود رطوبت منطقه، افزایش کیفی و کمی محصولات کشاورزی، تثبیت کانون های گرد و غبار تنها بخشی از اهمیت ویژه تالاب ها می باشند. دریاچه ها و تالاب ها به عنوان تصفیه خانه های طبیعی آب و هوا در نظر گرفته می شوند و عملکرد آن ها برای زیستن انسان ها و سایر موجودات(به خصوص پرندگان) الزامی می باشد.
بحرانی تر شدن اوضاع تالاب ها و دریاچه ها
احیای تالاب ها و دریاچه ها از جمله اقداماتی است که برای جلوگیری از نابودی آن ها صورت می گیرد.به طور کلی عوامل انسانی و مدیریتی و عوامل طبیعی موجب بحرانی شدن وضعیت تالاب ها می شوند؛ امّا باید به این موضوع توجه داشت که نقش عوامل انسانی و مدیریتی روز به روز در حال پر رنگ تر شدن می باشد و صدمات زیادی را به این منابع می رساند. برای مثال احداث سد در افغانستان از جمله عوامل انسانی ای می باشد که موجب آسیب به تالاب هامون شده است و یا برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی از دلایل خشکی دریاچه ارومیه و قطع حق آبه دیگر تالاب ها محسوب می شود.
سیاست های اشتباه پیشینیان برای احیای تالاب ها!
دخالت های بشر و عدم برنامه ریزی صحیح برای حفاظت از تالاب ها موجب نابودی 35% از کل تالاب های دنیا شده است. این آمار در کشور ایران به 50% رسیده و این موضوع نشانگر این است که احیای تالاب ها باید به طور جدی تری دنبال شود. در دولت های پیشین، بودجه هایی برای این برنامه در نظر گرفته شد امّا متاسفانه به دلیل مدیریت غلط نه تنها مشکلی رفع نشد بلکه به مشکلی به مشکلات تالاب ها و دریاچه ها افزوده شد. همچنین سد سازی های غیر اصولی بزرگترین آسیب ها را به این منابع آبی زده است.
از دیگر سیاست های اشتباه در جهت احیای دریاچه ها و تالاب ها، عدم رهاسازی آب به سمت آن ها یا رهاسازی آب در زمان نادرست می باشد. آب باید از ده ها هکتار زمین کشاورزی تشنه عبور کند تا به زمین خشک تالاب ها هدایت شود؛ اما اگر این رهاسازی در فصولی انجام شود که بارش صورت گرفته بسیاری از این مشکلات رفع خواهد شد. مسئولین محافظت از محیط زیست همچنین از وزارت نیرو گله دارند که چرا از رها کردن آب به سمت برخی از این منابع امتناع می کند. مسئولین اشاره می کنند با وجود اینکه در سال های اخیر میزان بارش ها در برخی مناطق قابل قبول بوده است؛ اما آب در پشت سد ها محبوس شده و اجازه رها سازی آن ها داده نشده است.
کاهش 8 متری عمق آب در تالاب انزلی و خشک شدن تالاب های حوزه استان فارس باعث بوجود آمدن مشکلاتی شده است. فرونشست منطقه و تخریب تخت جمشید از جمله پیامد های برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و خشکی تالاب های حوزه استان فارس می باشد. طبق توافقی که بین سازمان محیط زیست و وزارت نیرو در سال 1350 صورت گرفت آب رودخانه کر در استان فارس به میزان دو متر مکعب در ثانیه وارد بختگان می‌شد اما این ضابطه از بین رفت و امروز 136 هزار هکتار از دریاچه بختگان کاملاً نابود و از روی نقشه ایران پاک شده است. اسکندر فیروز بنیان گذار سازمان حفاظت از محیط زیست می گوید: از مجموع 16 تالاب استان فارس امروز بیش از 10 تالاب حتی نام‌شان هم دیگر در کتاب‌ها موجود نیست!
دریاچه ارومیه (به مساحت 5000 کیلومتر مربع) دریاچه‌ای وسیع و با شوری زیاد است که در شمال غربی ایران و بین استان‌های آذربایجان غربی و شرقی واقع شده است. بسیاری از تالابهای اطراف دریاچه نیز در اثر اجرای طرح های زیربنائی، تغییر کاربری زمین، آلودگی و کاهش جریانهای ورودی آب آسیب دیده‌اند.
تالاب شادگان یک سیستم زیست محیطی وسیع متشکل از تالابهای شیرین و شور است. از مهمترین تهدیدات این تالاب می توان به جریانات ورودی زهکش ها، آلودگی آب، کاهش جریانهای سیلابی، تغییرات اقلیمی و خشکسالی طولانی مدت، معرفی گونه های غیربومی، نشت مواد نفتی از لوله ها اشاره کرد.
مواردی که گفته شد تنها بخشی از مشکلات عظیم تالاب ها و دریاچه ها می باشد که با برنامه ریزی مناسب و مشارکت مردم محلی میتواند قابل حل باشد.
برای رفع مشکلات موجود چه باید کرد؟
به گفته برخی فعالین محیط زیست سه راهکار برای مقابله با کمبود آب در این منابع پیشنهاد می شود: نهادینه سازی رویکرد زیست بومی برای مدیریت بهتر تالاب، مدیریت مشارکتی منابع به صورت سازگار با تغییرات اقلیمی و افزایش سطح آگاهی و مشارکت عمومی در حفاظت و مدیریت تالاب ها از راهکار های نام برده می باشد. رییس سازمان حفاظت از محیط زیست باور دارد برای احیای دریاچه ها حداقل 60 هزار میلیارد تومان بودجه باید در نظر گرفته شود.
متاسفانه مشاهده می شود که در سال های اخیر با وجود تخصیص بودجه هایی در این مورد، دریاچه هایی مثل ارومیه هنوز به طور کامل احیا نشده اند؛ بنابراین علاوه بر در نظر گرفتن بودجه های کلان باید در خصوص مدیریت مناسب آن اقداماتی صورت گیرد. ارشاد جوامع محلی و کشاورزان برای برداشت غیرقانونی از این منابع و شناخت اثرات تالاب ها و دریاچه ها در رفاه عمومی و اقتصادی(حوزه گردشگری) از راه حل های موجود برای حل مشکلات می باشد. ایجاد دفاتر تخصصی برای حفاظت از تالاب ها و اعمال قانون هایی که منجر به حفاظت از تالاب ها می باشد، از دیگر راهکار های مؤثر در این زمینه می باشد.
ایده طرح حفاظت از تالاب های ایران، با احساس نیاز سازمان حفاظت از محیط زیست به تغییر نگرش در زمینه مدیریت زیست بوم های تالابی شکل گرفت.اگر تصمیم گیران و جوامع محلی از ارزشها و فواید مناطق حفاظت شده تالابی آگاه شوند و در فرایند مدیریت اکوسیستم های تالابی سهیم گردند، از مدیریت پایدار این زیست بوم های ارزشمند حمایت خواهند کرد و بدین ترتیب بسیاری از این منابع احیا خواهند شد
گزارش از نگار آخوندزاده
